نوشته: داريوش مطلبي كارشناس ارشد كتابداري و اطلاع رساني
چكيده: هدف تحقيق حاضر كشف چگونگي استفاده از شابك توسط ناشران ايراني و شناسايي عواملي است كه باعث افزايش يا كاهش كارآيي شابك در ايران مي شوند. آگاهي ناشران ايراني از شابك بسيار كم است و عواملي چون دوري محل فعاليت از مركز, احساس بي نيازي و نبود كاربرد عملي در ايران باعث شده رغبتي براي استفاده از شابك نباشد. در حدود 75% ناشران معتقدند كه شابك هيچ كاربردي ندارد و بقيه ناشران آن را براي كارهايي چون فروش, انبارگرداني, توزيع و اطلاع رساني مفيد مي دانند. گرايش عمومي به كتاب از شاخص هاي جامعه فرهنگي است, اما دسترسي به كتاب را عوامل مختلفي مشكل ساخته اند. “اطلاع رساني” و “توزيع” دو عامل مهمي هستند كه ضعف و محدوديتشان اثرات قابل ملاحظه اي برروند توليد و استقبال از آن خواهند گذاشت. در حال حاضر به علت نارسايي سيستم تبليغ و توزيع, تيراژ كتاب ها بسيار پايين است و اين امر موجب كاهش استقبال از كتاب شده است؛ افزايش تعداد و حضور نسخه هاي متعدد كتاب در محافل گوناگون, خود بزرگ ترين تبليغ و محرك براي توزيع كارآتر و سيريع تر كتاب است.
با افزايش كتاب هاي منتشره و بالا رفتن تعداد عنوان ها و بيش تر شدن عنوان هاي مشترك, مشكل توزيع و اطلاع رساني كتاب بيش تر مي شود و نياز به عامل شناسايي واحد براي هر عنوان كتاب و مشخصات منحصر به فرد همان عنوان, بيش تر احساس شده و با ورود رايانه به دنياي نشر, اين نياز دو چندان گشته است. در مبادلات و تجارت كتاب اگر برگه هاي فروش و فهرست هاي قيمت براساس عنوان كتاب باشد, عملاً از درجه اعتبار ساقط و صحت آن منوط به آن است كه نمونه اي از هركتاب نيز به پيوست برگه هاي فروش يا فهرست باشد, زيرا حتي توسط يك ناشر خاص نيز عنوان هاي واحد با كيفيات و مشخصات متفاوت و در نتيجه بهاي متفاوت منتشر مي شوند. مثلاً ذكر “ديوان حافظ” در رديف عنوان مي تواند ارجاع به چندين نوع كتاب با محتواي ثابت, ولي كيفيت و بهاي متفاوت باشد. اين محدوديت سبب مي شود كه راه هاي خريد كتاب براي كتابدوستان, به مراجعه حضوري به كتابفروشي ها منحصر گردد. در نمايشگاه هاي كتاب كه فروش در سطح بالايي است اكثراً ترجيح مي دهند كه از شماره گذاري استفاده كنند, ولي از آنجا كه اين شماره گذاري معمولاً ارجاع به منابع اطلاعاتي دقيقي ندارد احتمال اشتباه در كليه مراحل اختصاص شماره ها و تا ثبت و فهرست برداري , حتي در الصاق برچسب شماره روي كتاب وجود دارد. لذا دقت و اعتمادپذيري روش مورد استفاده همواره زير سؤال است. نكته ديگر اين است كه اين روش چه كارا باشد يا نباشد, علاج موقتي , و هزينة سرباري است كه در هر نوبت بايد تكرار شود. براي برطرف كردن مشكلات گفته شده, چارة كار استفاده از شكاره هاي يكتا و استاندارد در سطح جهاني است. كتاب پس از آن كه داراي شناسنامه اي كامل شد بايد شكاره شناسنامه اي يكتا نيز داشته باشد. در اين صورت ذكر همان شماره به تنهايي و بدون ذكر مشخصات ديگر كتاب, حتي عنوان آن, دلالت بر كتابي مشخص دارد. در صورتي كه بخواهيم ايران جاي خود را در بازار بين المللي كتاب باز كند و انتشارات ايراني در ساير كشورها آسان تر قابل خريد و فروش باشند بايد شماره گذاري انتشارات ايران هم به صورت جدي مورد توجه قرار گيرد. در تمام كشورها, ناشران به فكر استفاده از اين راه حل افتادند و فايده و مزاياي استفاده از روش شماره گذاري نيز بيش تر به ناشران بر مي گردد. در سرتاسر دنيا هر سال تعداد كتابهاي منتشره و انواع ديگر نشريات افزايش قابل توجهي مي يابد و به همين جهت هم به تعداد مراكز فروش و انتشار اضافه مي شود. براساس آمارهاي استخراج شده از سالنامه آماري يونسكو(1) حجم انتشارات كتاب در 10 سال گذشته 21/4 درصد افزايش داشته است.(2) اين توسعه روز افزون در چاپ و انتشارات باعث شده كه در دريايي از انتشارات غرق شويم, در مقابل حجم آن احساس سردرگمي و بلاتكليفي نماييم, و مدت زمان بيشتري را براي پيدا كردن كتاب يا نشريه مورد نظرمان صرف كنيم. مشكلاتي كه توزيع, سفارش, انبارگرداني و اطلاع رساني كتاب در سطح جهان با آنها روبر شده بود, كم كم ناشران را برآن داشت كه به فكر چاره بيفتند. تا آن زمان ناشران براي كنترل موجودي خود از روش هاي مختلفي استفاده مي كردند. چون به كارگيري عنوان كتاب, نويسنده يا ناشر و ديگر مشخصات كتابشناختي هميشه جوابگو نبود, براي سرعتي دهي به امور, صرفه جويي در هزينه ها و از بين بردن مشكلاتي كه براثر تنوع و پراكندگي منابع چاپي به وجود مي آمد ناگزير بايد راه حل عملي پيدا مي شد. پس ناشران كم كم به شماره گذاري كتاب هاي خود پرداختند و بيش تر اين شماره گذاري ها استفاده داخلي داشت. مسئله نياز به يك سيستم شماره گذاري بين المللي كتاب براي اولين بار در سومين “همايش بين المللي بازار كتاب: پژوهش و بهينه سازي در تجارت كتاب”(3) كه در نوامبر 1966 در برلين برگزار شد مطرح گرديد. در انگليس كتابفروشي “اسميت و پسر” (W.H.Smith & Son Ltd) كه كتابهايش را از انبار مركزي تهيه مي كرد و همچنين يك مقام آموزش و پرورش كه كتابهاي چند صد مدرسه را از انبار مركزي تهيه مي كرد, هر دو اقدام به نصب سيستم رايانه اي كردند. بعد از استفاده از رايانه در تهيه و كنترل موجودي, لزوم يك سيستم ماشيني مؤثر و يك شماره واحد و آسان براي كتاب هاي منتشره شده احساس شد. آنچه توسط “اسميت” در سال 1967 در انگليس پيشنهاد شد شماره استاندارد كتاب (SBN) بود كه به اين ترتيب, ديگر اطلاعات كتابشناختي از قبيل عنوان, نام نويسنده و ساير مشخصات نشر لزومي نداشت, و مسئوليت اين كار به عهده “سازمان استاندارد كتاب(4) “ گذاشته شد. در همين زمان آمريكايي ها هم در اجراي چنين طرحي با كشور انگليس مشاركت و همكاري كردند و اين كار توسط شركت “باوكر”(5) بسط و توسط يافت. در سال 1968 كميته فني مستندسازي سازمان بين المللي استاندارد(6) گروهي را زير نظر موسسه استاندارد انگلستان براي تحقق درباره امكان بسط نظام انگليسي براي شماره گذاري در مقياس بين المللي تعيين كرد. در طول سال هاي 1968 و 69 همايش هاي متعددي بين نمايندگان كشورهاي اروپايي و ايالات متحده امريكا در لندن برگزار گرديد. نتيجه اين همايش ها, توصيه نامه شماره 2108 “ايزو” است كه اصول و روش شماره گذاري استاندارد بين المللي كتاب را تعريف مي كند. هدف از توصيه نامه “ايزو” هماهنگ سازي و استاندارد كردن استفاده از شماره براي كتاب درسطح بين المللي كتاب (شابك) تنها يك عنوان مشخص يا چاپ مشخصي از يك عنوان توسط يك ناشر خاص را شناسايي كند. درسال 1984 شوراي نظارت مؤسسه بين المللي شابك (ISBN) در دهمين همايش خود, بسط سيستم شابك براي نرم افزار را تصويب كرد. براي انجام و پياده كردن اصول شابك يك سازمان بين المللي درسطح جهاني مسئوليت شماره گذاري را به عهده گرفت كه مقر آن در برلين آلمان است و به “سازمان جهاني شابك (7) “ مشهور است. علاوه براين سازمان جهاني, در هر كشور يك نمايندگي در سطح ملي و در مواردي به صورت منطقه اي, مسئوليت هدايت كار را برعهده دارد.
شابك استفاده از شابك به اين منظور است كه در ميان انبوه كتابها بتوان كتابي را, بدون اين كه به مشخصات كتابشناختي آن از جمله نويسنده, عنوان, ناشر, و ... دسترسي باشد متمايزكرد و از اين طريق, از اشتباهاتي كه در نتيجة يكسان بودن عنوان ها, مشخصات نويسنده, ناشر و ديگر عوامل بازيابي به وجود مي آيد جلوگيري كرد. در سيستم رايانه اي, شابك به عنوان كليد بازيابي بسيار خوبي عمل مي كند, زيرا رايانه با اعداد سازگاري بيشتري دارد. زماني كه صحبت از بانك هاي اطلاعاتي كتاب است, وجود شماره شناسايي يكتا, چه در سطح ملي و چه در سطح بين المللي, ركن اساسي در ساختار اصولي بانك به حساب مي آيد و وجود آن در بانك اطلاعاتي, جستجوي كتاب را بدون نياز به آشنايي با زبان كتاب مورد نظر, بادقت صد درصد امكانپذير مي سازد. شماره استاندارد بين المللي كتاب در چاپ, هميشه به دنبال حروف ISBN ظاهر ميشود, در كشورهايي كه از الفباي لاتين استفاده نمي شود, علاوه بر حروف لاتين ISBN, از حروف اختصاري شابك (شماره استاندارد بين المللي كتاب) را معادل ISBN تعريف و تصويب كرده اند. شابك از ده رقم تشكيل مي شود و اين عدد ده رقمي به چهار قسمت به شرح زير تقسيم مي شود: قسمت اول : شناسة گروه – شناسة گروه ها توسط مؤسسه بين المللي شابك اختصاصي مي يابد. ناشري كه مايل به شركت در نظام شابك است, بايد در يك گروه شناسايي شدة شابك عضويت داشته باشد. گروه ها براساس مليت, موقعيت جغرافيايي, زبان يا ساير موارد مشابه تعيين مي شوند. قسمت دوم: شناسه ناشر- شناسه ناشر, معرف ناشر هر كتاب است. قسمت سوم: شناسه عنوان – شناسه عنوان, به يك عنوان مشخص يا چاپ مشخص از يك عنوان اختصاص مي يابد. اين شناسه ازميان دامنه شماره هاي اختصاص يافته به ناشر مزبور انتخاب مي شود. تعداد ارقام شناسة عنوان به طول شناسة ناشر بستگي دارد. قسمت چهارم: رقم كنترل – رقم كنترل آخرين رقم شابك است كه با محاسبه روي نه رقم ديگر به دست مي آيد. اين محاسبه توسط رايانه انجام مي شود وهدف آن تشخيص خطا در شماره هاي اختصاص يافته است.
محدوده كاربرد شابك كتاب ها و اقلام قابل انتشار ديگري كه در نظام شابك شماره گذاري مي شوند عبارت اند از :(8) - كتابها و جزوه هاي چاپ شده؛ انتشارات چند رسانه اي؛ رسانه هاي مشابه ديگر, شامل فيلم ها, نوارهاي ويديويي, اسلايدهاي آموزشي و كتاب هاي ضبط شده بر روي كاست؛ - نرم افزارهاي رايانه اي (آموزشي و متني)؛ - نشريات الكترونيكي؛ نوارهاي قابل خواندن توسط ماشين (كه براي تهيه خروجيهاي قابل خواندن طراحي شده اند)؛ ديسك هاي فشرده ليزري (CD) و مانند آنها؛ انتشارات ضبط شده برروي ريز فيلم؛ انتشارات با خط بريل؛ نقشه ها.
تعيين شابك به هر چاپ متفاوت از كتاب بايد شابك جداگانه اي اختصاص يابد؛ اما در حالتي كه متن بدون هيچ تغييري دوباره چاپ شود يا در تجديد چاپ, شناسنامه كتاب بدون تغيير باقي بماند و كتاب توسط همان ناشر و به همان صورت چاپ شود, نيازي به شابك جديد نيست. تغيير قيمت نيز نيازي به تخصيص شابك جديد ايجاب نمي كند. در صورتي كه كتاب با مشخصاتي كاملاً يكسان توسط ناشر ديگري تجديد چاپ شود, شابك آن تغيير خواهد كرد. براي قالب هاي مختلف يك عنوان خاص, لازم است شابك هاي جداگانه اي اختصاص يابد. مثلاً چاپي از كتاب كه با جلد گالينگور صحافي شده با چاپ جلد شوميز آن, شماره هاي متفاوتي خواهد گرفت. بر همين اساس, نسخه هاي همان كتاب به شكل ريز فيلم نيز شابك مجزايي مي گيرند. براي كل مجموعة چند جلدي, يك شابك تخصيص مي يابد و علاوه بر آن به هريك از مجلدات نيز شابك مجزا تعلق مي گيرد. هنگامي كه چند ناشر به صورت مشترك كتابي را چاپ مي كنند يا ناشراني با ناشر اصلي همكاري دارند, شناسة ناشر مسئول پخش كتاب, در تعيين شابك كتاب در نظر گرفته خواهد شد.
استفاده از شابك در سيستم هاي سفارش از راه دور (9) در سيستم سفارش از راه دور يك پردازنده مركزي هدايت سيستم و فروشگاه هايي را كه عضو سيستم هستند بر عهده دارد. تمام فروشگاه هاي عضو از طريق سيستم به هم متصل هستند و مردم كتاب هاي مورد نظر خود را از طريق سيستم از فروشگاه ها تهيه مي كنند. در صورتي كه يك كتابفروشي, سفارشي را جزو موجودي خود نداشته باشد, سفارش مورد نظر را به پردازنده مركزي ارسال مي نمايد و از طريق آن به آگاهي ناشران مي رسد و ناشر يا كتابفروشي كه آن كتاب را دارد براي كتابفروشي درخواست دهنده ارسال مي كند.در اين سيستم براساس صرفه جويي در هزينه و وقت و جلوگيري از اشتباه از شابك به عنوان كليد بازيابي و سفارش استفاده مي كنند. سيستم سفارش از راه دور ابتدا در كشورهاي آلماني زبان به وجود آمد و بعدها دانمارك, امريكا, انگليس و ساير كشورهاي اروپايي سيستم هاي مشابهي با همكاري مؤسسات ملي شابك به وجود آوردند.
شابك در ايران باگسترش روزافزون نشر كتاب در ايران بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران و استفاده روزافزون از رايانه وسيستم هاي داده پردازي در كارهاي نشر و اطلاع رساني, كم كم ضرورت وجود شابك در ايران نيز بيش از بيش احساس گرديد و در نتيجه معاونت فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به عنوان متولي كار نشر به فكر اخذ نمايندگي از مؤسسه جهاني شابك افتاد. در سال 1372 با پيگيري هاي معاونت امور فرهنگي, ايران به عضويت مؤسسه جهاني شابك در آمد و شماره گروهي ايران در نظام بين المللي كتاب عدد 964 تعيين گرديد. با استفاده از شناسة گروهي 964, يك ميليون عنوان كتاب قابل شماره گذاري است. در شابك ايران ناشران بر حسب ميزان فعاليت انتشاراتي به چهار گروه به صورت زير تقسيم مي شوند. گروه شناسه تعداد عنوانهاي كتابهاي ناشر گروه يك 29-00 تا 10000 عنوان گروه دو 549-300 تا 1000 عنوان گروه سه 8999-5500 تا 100 عنوان گروه چهار 9999-90000 تا 10 عنوان براساس تعداد كتابهاي منتشر شده توسط ناشر و زمان صرف شده براي انتشار آنها, ناشر در يكي از چهار گروه فوق جاي داده مي شود و فهرستي از شماره هاي مورد نياز ناشر در اختيار او قرار مي گيرد و ناشرخود مي تواند در مجموعه شماره هاي مختص خود, كتاب هايش را شماره گذاري كند و در انتخاب ترتيب شماره گذاري كتابهايش مختار است, به شرط آن كه باعث بي استفاده ماندن شماره هاي مختص به خود نشود. از كل ناشران ايران (10) 4/88 درصد (1800 ناشر) عضو نظام شابك هستند و 6/11 درصد ناشران از شابك استفاده نمي كنند. تنها 14/9 درصد ناشران, مواد غيرچاپي (لوح هاي فشرده اعم از متني و آموزشي, نشريه هاي الكترونيكي و چند رسانه اي و ...) توليد مي كنند. در ابتداي اين تحقيق, تعداد عنوان هاي منتشر شده ناشران به تفكيك محل فعاليت آن ها مورد بررسي قرار گرفته كه در جدول شماره يك نشان داده شده و در جدول شماره دو محل فعاليت ناشران به تفكيك ناشران عضو و غير عضو بررسي شده است. جدول شماره 2. توزيع فراواني ناشران بر حسب محل فعاليت, به تفكيك ناشران عضو و غير عضو در نظام شابك جدول شماره 4. توزيع فراواني پيشنهادهاي ناشران براي بالا بردن آگاهي ناشران دربارة نوع كاربرد شابك جدول شماره 5. توزيع فراواني پيشنهادهاي ناشران دربارة نحوة آموزش براي بالا بردن آگاهي ناشران جدول شماره 6. توزيع فراواني اطلاعات مورد نياز ناشران ايراني دربارة ناشران خارجي جدول شماره 7. توزيع فراواني دلايل عدم عضويت ناشران در نظام شابك
نتيجه گيري دريك جمع بندي كلي مي توان نتيجه گرفت كه در ايران توجه شايسته اي به شابك نشده و لذا بجا است كه نارسايي ها و عواملي چون ناآگاهي ناشران از كارآيي شابك و مشكلات دوري محل فعاليت ناشران, از طرف مسئولين و دست اندركاران مورد توجه قرار گيرد. به وجود آمدن يا ورود فن آوري زماني موفق خواهد بود كه فرهنگ استفاده از آن فراهم شود تا نوعي هماهنگ بين فن آوري و نحوه استفاده از آن به وجود آيد. با افزايش استفاده از رايانه در صنعت نشر شاهد افزايش حجم انتشارات بوده ايم. در حالي كه نوع برخورد با صنعت نشر, بخصوص بازار نشر, هنوز سنتي است و فكر سنتي بر آن حاكم است؛ به طوري كه افزايش حجم انتشارات هيچ همگوني با شيوه هاي توزيع, سفارش, اطلاع رساني و تبليغ ندارد. با توجه به آمارهاي به دست آمده در اين بررسي, به طور كلي صنعت نشر در ايران ضعيف است و اكثر ناشران داراي انتشارات محدودي هستند. براساس آمارهاي به دست آمده حدود 5/66 درصد ناشران زير 10 عنوان كتاب در سال منتشر مي كنند و فقط 6/3 درصد ناشران بالاي 100 عنوان كتاب در هر سال توليد مي كنند. براساس آمارهاي به دست آمده اكثر ناشران ايراني عضو شابك هستند. از كل ناشران 4/88 درصد ناشران عضو و 6/11 ناشران غيرعضو هستند. تعداد ناشران غيرعضو در شهرستان ها و مركز استان ها بيش تر از تهران است؛ به طوري كه درصد ناشران غيرعضو در تهران 6 درصد, مركز استان ها 24/24 درصد و شهرستان ها 66/41 درصد است. ازميان دلايل عدم عضويت ناشران احساس بي نيازي بيش ترين فراواني را دارد و بعد از آن به ترتيب دوري محل فعاليت, ناآگاهي ناشران و كمبود وقت قرار داشته است. البته هر چه فاصله ازتهران بيش تر مي شود. ناشران تمايل كم تري به عضويت نشان مي دهند و دوري محل فعاليت تأثير بسزايي در عدم عضويت ناشران دارد. با وجود اين كه شابك در بازار نشر و اطلاع رساني كاربردهاي فراواني دارد, ولي با مشاهده آمارهاي ارائه شده در فصل گذشته متوجه مي شويم كه اكثر ناشران ايراني از كاربردهاي آن بي اطلاع هستند, به طوري كه 75 درصد ناشران معتقدند كه شابك هيچ كاربردي ندارد و بقيه ناشران آن را به ترتيب براي فروش, توزيع, سفارش, انبارگرداني و اطلاع رساني مفيد مي دانند. با مطالعه آمارهاي به دست آمده متوجه مي شويم كه اكثر ناشران عضو شابك هستند, ولي هيچ همگوني بين تعداد ناشران عضو و آگاهي آن ها وجود ندارد؛ به طوري كه 47 درصد ناشران هيچ گونه آگاهي از شابك ندارند يا آگاهي آن ها در سطح بسيار پاييني است و تنها 51/19 درصد ناشران از آگاهي نسبتاً بالايي برخوردارند. با وجود كنترل هايي كه از طرف مؤسسه شابك ايران انجام مي شود باز هم شاهد استفاده نامعتبر از شماره ها توسط ناشران هستيم, به طوري كه براساس آمارهاي به دست آمده, 21 درصد كتاب هاي منتشره در سال 1376 داراي شابك نامعتبر بوده اند. با وجود اين كه غير از كتاب (در شكل چاپي), اقلام غيرچاپي نيز شامل قانون شابك مي شوند و تقريباً 14/9 درصد ناشران ايراني مواد غيرچاپي توليد مي كنند, ولي تنها 1/13 درصد اين ناشران (توليد كنندگان مواد غيرچاپي) از شابك استفاده مي كنند كه عواملي چون پراكندگي, ناشناس بودن و نبود اطلاع كافي موجب عدم عضويت آن ها شده است.
پيشنهاد با توجه به نقش مؤثر شابك در بازار نشر و كتابخانه ها, براي بالابردن كارآيي شابك و برطرف كردن مشكلاتي كه ناشران براي استفاده از شابك با آن مواجه هستند مواردي پيشنهاد ميشود. 1- از آنجا كه ناآگاهي ناشران از كارايي شابك يكي از دلايل اصلي عدم عضويت و احساس عدم نياز آن ها است, براي بالا بردن آگاهي آنها مواردي چون الف) تهيه جزوه راهنما, ب ) برگزاري كلاس ها و كارگاه هاي آموزشي براي ناشران و كتابداران و كتابفروشان, ج) تبليغ و معرفي از طريق رسانه ها, د)ترغيب ناشران به استفاده از شابك, ه) آگاه كردن ناشران از تسهيلاتي كه مؤسسه شابك مي تواند در اختيارشان قرار دهد, و) چاپ مقالاتي در زمينه كاربرد شابك در بازار نشر در مجلات مربوط به چاپ و نشر, توصيه مي شود. در ضمن پيشنهاد مي شود كه سالانه در نمايشگاه بين المللي كه اكثر ناشران در آن شركت مي كنند كارگاه آموزشي دربارة شابك برگزار شود؛ همچنين با هماهنگي اتحاديه ناشران كلاس هايي براي ناشران در سطح كشور برگزار گردد. 2- براي از بين بردن مشكلاتي چون دوري محل فعاليت و كمبود وقت كه از عوامل مهم عدم عضويت تعدادي از ناشران است و همچنين صرفه جويي درهزينه ها موارد زير پيشنهاد مي شود: - عضويت ناشران از طريق پست و دورنويس بدون مراجعه حضوري آنان پذيرفته شود؛ -اداره كل ارشاد استان ها زير نظر مؤسسه شابك ايران, مستقيماً اقدام به عضويت ناشران نمايند؛ - خدمات شابك ايران (عضويت, پاسخگويي به مشكلات ناشران, ارائه اطلاعات به ناشران, ....) از طريق شبكه اطلاع رساني كتاب رايانه, خانه كتاب ايران امكان پذير گردد. 3- از آنجا كه يكي از دلايل عدم عضويت و ناآگاهي ناشران, عدم استفاده عملي از شابك مي باشد, براي كاربرد عملي شابك در بازار نشر موارد زير پيشنهاد مي شود: - استفاده از شابك به عنوان كليدواژه اصلي برگه هاي فروش در نمايشگاه هايي كه از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي برگزار مي شود و در فروشگاه هاي وابسته به آن؛ - كمك به ناشران براي استفاده از شابك و رمزينه در سيستم انبارگرداني و تهيه نرم افزار مطابق با نيازهاي ناشران براي آن ها؛ - استفاده از شابك در سيستم هاي فروش ماشيني (مثل سيستم فروش ماشيني خانه كتاب ايران)؛ - استفاده از شابك به عنوان كليدواژه اصلي در خريدهاي كلان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي از ناشران و نخريدن كتاب هايي كه شابك ندارند؛ - كمك به ناشران براي شماره گذاري كتاب هاي قبلي خودشان؛ - استفاده از شابك براي موارد مربوط به كپي رايت؛ - ايجاد تسهيلاتي براي ناشران عضو؛ - انجام هماهنگي هاي لازم با انتشارات مراكز دولتي تا از انتشار كتابهاي بي شابك خودداري كنند. 4- از آنجا كه كتاب هاي غيرچاپي توسط ناشران توليد و در اكثر كتابفروشي ها و كتابخانه ها يافت مي شوند, براي هماهنگي در بازار كتاب ها و اقلام غيرچاپي و ايجاد يكپارچگي در بازار نشر, ارائه شابك براي مواد غيرچاپي الزامي است. براي گسترش شابك در موارد غيرچاپي موارد زير پيشنهاد مي شود: - تهيه خط مشي هايي براي ارائه شابك و رمزينه براي مواد غيرچاپي؛ - آگاه كردن ناشران و توليد كنندگان اين مواد از فوايد و كاربردهايي كه شابك در سطح بين المللي و ملي دارد؛ - شناسايي و ترغيب توليد كنندگان مواد غيرچاپي براي عضويت در نظام شابك. 5- از آنجا كه يكي از اهداف اصلي نظام شابك ايجاد هماهنگي و ارتباط بين ناشران در سطح بين المللي است و براي رونق يافتن صنعت نشر ايران, اطلاع رساني نقش مهمي ايفا مي كند. براي رسيدن به اين هدف و گسترش انتشارات ايران در خارج از مرزها, با ايجاد پايگاهي براي ارائه اطلاعات ناشران و كتاب هاي منتشره روي اينترنت موارد زير پيشنهاد مي شود: - ارائه اطلاعات كامل ناشران ايران؛ - ارائه اطلاعات تازه هاي نشر؛ - ارائه اطلاعات مربوط به وضعيت نشر و شابك؛ - تبليغ و اطلاع رساني در سطح بين المللي دربارة انتشارات ايران. 6- استفاده از شابك در فرآيند كتابخانه يكي از كاربردهاي اصلي شابك مي باشد, به طوري كه استفاده از شابك به عنوان عامل بازيابي بسيار مفيد مي باشد. براي كاربرد عملي شابك در كتابخانه هاي ايران موارد زير پيشنهاد مي شود: - كمك به كتابخانه ها براي استفاده از رمزينه در كارهاي جاري كتابخانه و كمك و راهنمايي به آن ها در تهيه نرم افزارهايي كه داراي امكانات خواندن رمزينه و ايجاد ارتباط بين رمزينه و عنوان باشد؛ - استفاده از شابك در كارهاي سفارش و فراهم آوري كتابخانه ها؛ - ارائه رايگان رمزينه به كتابخانه هايي كه داراي سيستم ماشيني هستند وكمك به ماشيني كردن كتابخانه ها؛ - استفاده از شابك در امانت بين كتابخانه اي (هماهنگي با مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران براي استفاده از شابك در كارهاي امانت بين كتابخانه اي و طرح تعميم)؛ - چاپ مقالاتي در مجلات تخصصي كتابداري در زمينه كاربرد شابك در كتابخانه ها براي بالا بردن آگاهي كتابداران.
پي نوشت ها 1-Unesco : “Unesco Statistical Yearbook.” Unesco Publishing, Bornan press, 1987,1997. 2- به علت كناره گيري امريكا و انگليس از يونسكو, آمار فوق اين دو كشور را در برنمي گيرد. 3-International Conference of Book Market: Research and Rationalization in the trade book . 4-Standard book Agency Ltd. 5-R.R. Bowker 6-Technical committe on Documentation of the International Standard Organization (ISO/TC) 7-International ISBN Agency 8-گروه هايي كه ستاره خورده اند در ايران مشغول دريافت شابك مي شوند. 9-Teleordering System . 10-لازم به ذكر است كه براساس آخرين اطلاعات شابك ايران, تعداد ناشران عضو به 2300 ناشر رسيده است.
|