رضا موسوي

اين خلاصه‌ي مطلب بلندي است كه در سال 84 نوشته‌ام. فكر مي‌كنم بشود نگاهي به آن انداخت. خيلي مايل بودم اطلاعات بيشتري در مورد گرافيست‌هاي قديم‌تر مشهد داشته باشم. رضا فردوسي، رضا موحد كه مثل يك گرافيست جادوگر ناپديد است. حميد مقدم، گلزاري، و ... اما به دليل همين فاصله‌ي ايجاد شده توسط رايانه بين نسل آن‌ها و نسل بعد، ارتباط كمي مشكل است.
 
 
ما گرافيست‌ها سوپرمن هستيم

..... تا چند سال پيش كه تعدادش از انگشتان دست كم‌تر است، در كلان شهر مشهد، آدمي كه شغلش گرافيك باشد و توي ليست جلوي شغل بنويسد گرافيست، وجود نداشت. چند چاپخانه بود و چند كليشه ساز و تابلو ساز و .... كه كار گرافيست را هم انجام مي‌دادند.
اسم گرافيست‌ها كه فقط كارشان همين گرافيك باشد در شهر يك ميليون و نيم نفري مشهد به 4 – 5 نفر هم نمي‌رسيد كه اين تعداد هم بالاجبار در زمينه‌هاي بومي كار مي‌كردند. (چرا كه ارتباط با پايتخت به سادگي حالا نبود. اينترنت و كامپيوتر نبود. زمان جنگ بود. بليط هواپيما از قطار ارزانتر نبود و ....) اين زمينه‌هاي بومي هم به يك روزنامه‌ي محلي و يكي دو هفته‌نامه و چند نشريه‌ي فقير و ناشر و تابلو سازي ختم مي‌شد. در زمينه‌ي تجاري هم يك مثال ساده‌اش محصولات غذايي محدودي بود كه بيشتر به صورت فله‌اي و كيسه‌اي و كوپني عرضه مي‌شد و در اين بين تنها بخشي كه گرافيك نياز داشت همان طراحي كوپن خوار و بار بود!
بخش زيادي از همين كارهاي محدود گرافيك نيز به نقاش‌ها سپرده مي‌شد. مثلن طرح جلدهايي ديده مي‌شد از اكبر زرين مهر، يارتا ياران و رعنا فرنود و ... اين در حالي است كه در 1919 مدرسه‌ي باهاوس در اروپا تاسيس شده بود و در 1348 (40 سال پيش) مرتضي مميز رشته ي گرافيك را در دانشگاه هنرهاي زيباي تهران راه اندازي كرده بود. 
اولين هنرستان گرافيك در مشهد در سال 72 – 71 آغاز به كار كرد (كه من كلي از وقتم را آن جا تلف كردم). اين هنرستان در سال اول و دوم بين رشته‌هاي معماري و گرافيك مشترك بود و بعد از آن دانش آموزان تفكيك مي‌شدند. اولين كلاس اختصاصي رشته‌ي گرافيك شامل 12 نفر مي‌شد. كه از بين آن‌ها 9 نفر ديپلم گرفتند. (من توي گروه 3 نفر ماندم!)
طبق رسم معمول جوامع بسته وقتي كه اين رشته‌ي درسي نوظهور و جديد و عجيب پيدايش شد - كه براي هيچ كس معلوم نبود فارغ التحصيلانش در چه حرفه اي قرار است مشغول شوند - يكباره مثل يك بيماري واگيردار شيوع پيدا كرد و كم‌تر از 10 سال نگذشته بود كه ده‌ها آموزگاه و دانشگاه و دبيرستان و هنرستان و آموزشگاه خصوصي و مجموعه ورزشي و .... به طور تخصصي شروع به جذب محصل كردند و ... و گرافيك هم مثل بيليارد و گيم نت و كافي نت و ... رشد نافرم و بدقواره‌اش را شروع كرد و گنده‌تر از حد لازم شد.
بچه هاي تنبل و كم هوش و مانده از هر رشته‌ي ديگري و تمام آن‌هايي كه رياضي و اعداد برايشان عذاب بود، از بين آشپزي و و خانه‌داري و گلدوزي و حسابداري و ... ، گرافيك را انتخاب كردند كه همان‌طور كه پيداست، بيش‌تر پركنندگان كلاس ها را هم دختران تشكيل مي‌دادند.
با شيوع و همه گير شدن كامپيوتر، بيماري "عشق رشته‌ي گرافيك" ابعاد وسيع‌تري به خود گرفت و يك‌باره در عرض كم‌تر از 10 سال 5 – 6 تا گرافيست شهرمان شدند 300 – 400 نفر. كساني كه نرم افزار خائن فتوشاپ را در همان ابتداي خريد سسيستم به علاوه‌ي چند آلبوم ام-پي-تري از هايده و شمائي‌زاده روي سيستمشان داشتند و يا از فروشنده‌ درخواست مي‌كردند.
اين‌طوري شد كه شهر ما يك‌باره با وفور گرافيست روبرو شد. طبعن كارهاي چاپي و در و ديوار شهرمان هم با همان سرعت و كميت زشت و كريه‌تر شدند.
هم‌زمان شركت‌هاي تبليغاتي عجيب و غريب با مديراني كه تحصيلات و تخصص و زندگي‌شان كوچك‌ترين ربطي به حوزه‌ي فعاليت‌شان نداشت شروع به كار كردند. آن هم بيشتر در تبليغات محيطي (نياز به تخصص نداشت و بدون ريسك، سود بالاتري داشت.) كه شامل بيل بورد و بدنه‌ي اتوبوس و تابلو و در و ديوار مي‌شد.
طرح جلدهايي روانه‌ي بازار شد كه بر اساس آن‌ها مي‌شد فيلترهاي فتوشاپ را تدريس كرد. كارت ويزيت‌هاي رنگارنگ بروشورها و كاتالوگ‌هاي هر دم بيل. سربرگ‌ها و اوراق اداري غير استاندارد و از همه جالب‌تر صفحات پرتيراژترين روزنامه‌ي شهرمان خراسان بود كه از به كار بردن هيچ فيلتر و افكتي در آرايش صفحاتش دريغ نمي‌كرد. تابلوهاي فلكسي و بنرها و سردر مغازه‌ها هم آَش شلمشوربايي شد كه مجموعه‌اش بيش‌تر طنز سياه است.
و حالا در سال 84 اتفاق خوشايندي افتاده است كه نويد بلند شدن گرافيك بيمار شهرمان مشهد را مي‌دهد از بستر.
اين اتفاق خوشايند و خود جوش كه هيچ نهاد دولتي و آموزشي و ... غيره متولي آن نيست، ظهور گرافيست‌هاي باسواد و خلاق و خوش ذوقي است كه بايد  آن‌ها را به حق نسل اول گرافيست‌هاي مشهد دانست.  اين نسل اولي‌ها چند حسن دارند. اين‌كه معمولن زير چتر سيستم آموزشي اشتباه، تحصيل كرده‌ي رشته‌ي تخصصي خودشان گرافيك نيستند و اين‌كه متكي به رايانه و به ويژه فتوشاپ نيستند. و بيش‌تر از دست و ذهن ياري مي‌گيرند تا كامپيوتر و ابزار مكانيكي.
ايمان متقي‌راد : متولد 1358 مشهد. با مدرك مهندسی مکانیک از دانشگاه فارغ التحصیل شده. مهم‌ترين ويژگي او برهم زدن ساختار شكل گرفته زبان گرافيك نو است كه توسط رضا عابديني و شاگردان خلفِ مرتضي مميز شكل گرفته (در ادامه‌ي موج گرافيك بلوك شرق). و همچنين از ويژگي كارهايش به كارگيري خلاقانه و نو از شكل‌هاي فقير و اندك و به ظاهر بدقواره‌ي فرهنگ تصويري ايران قديم است.
وحيد عرفانيان : نمي دانم متولد چه سالي است. اما مي‌دانم كه گرافيك را به صورت آكادميك نخوانده. در محدوده‌ي مشهد فعاليت‌هاي او بيش‌ترين تاثير را در بسط و گسترش زبان نوي گرافيك داشته.  تايپوگرافي‌هاي سالم و به اندازه دارد. و از معدود كساني است كه از اين زبان درست استفاده مي‌كند. اولين كاهايي كه در مشهد ديدم و ذوق‌زده شدم صفحه آرايي‌هاي نشريه‌ي هوا بود كه مدير هنري‌اش وحيد عرفانيان بود.
نمايشگاه زبان اصلي اولين نشانه‌ي بهبود گرافيك مشهد بود. فريد ياحقي – داوود مرگان و .... و حالا نمايشگاه "به اعتبار حروف" انگار كه اين بيمار يك‌باره و بيش‌از حد خوب شده و كمي آدم را نگران مي‌كند!
به غير از اين گروه كه مثل قطرات آب همرا جذب كردند. عده‌اي هم هستند كه به صورت انفرادي به بهتر شدن وضع گرافيك مشهد كمك مي‌كنند. محبوبه زارع يكي از بي‌شمار دختران تحصيل كرده‌ي رشته‌ي گرافيك است كه زبان متفاوت و خلاقي دارد. سياوش مقصودي ، وحيد ميثاقي و ... همه دارند كمك مي‌كنند تا به "اعتبار زبان اصلي" بيفزايند و شهرمان جاي بهتري شود.
توقع پيدا شدن يك زبان رساتر و خلاق‌تر را در مشهد ندارم چراكه شنوندگان محيا نيستند و هنوز چك رايانه و اجاره‌ي آتليه  و خانه‌ي ما را همين سفارش دهندگان بازاري مي‌دهند كه بخشي از چالش گرافيك‌ هستند، گاهي مجبوريم نظر و سليقه‌ي سفارش دهنده را رعايت كنيم و تنها كاري كه مي‌كنيم برداشتن امضا از پاي كار است.
البته شايد كوتاهي از ماست كه مسئوليت ارتقاي سليقه‌ي مشتري را هم بر عهده نمي‌گيريم و شايد مجاب كردن سفارش دهنده و ارتقاء سطح ديدنش را هم ما بايد به عهده بگيريم. اما مگر ما سوپر من هستيم!
با نگاهي مشتاق كار تمام اين دوستان را دنبال مي‌كنم و حريصانه انتظار ديدن كارهاي جديدشان را دارم.

رضا موسوي – 14 / 5 / 1384